كاشت دندان يا ايمپلنت دندان يكي از روشهايي است كه امروزه به كمك بسياري از افرادي كه برهردليلي مانند تصادف، خرابي دندان، ضربه شديد، كهولت سن يا بيماريهاي لثه، يك يا چند دندان خود را از دست داده اند؛ شتافته است. با وجود پيشرفت در تكنولوژيهاي ديگر از جمله بريج يا دندان مصنوعي، ابداع روش كاشت دندان يا ايمپلنت به روش امروزي و با بهره گيري از تكنولوژي و دانش روز دنيا توانسته نقش عظيمي در جايگزيني دندانهاي ازدست رفته و بهبود كيفيت زندگي بيماران ايفا كند.
اگر از آن دسته افرادي هستيد كه به منظور انجام ايمپلنت به دندانپزشك مراجعه كرديد اما با شنيدن اصطلاحات ناآشنا و نامفهومي كه تابحال به گوشتان نخورده از اين كار پشيمان شديد يا اگر از افرادي هستيد كه به علت عدم آگاهي كافي در مورد كاشت دندان از خير آن گذشته ايد؛ پيشنهاد مي كنيم كه اين مطلب را تا انتها دنبال كنيد تا پس از آشنا شدن با اصطلاحات تخصصي كاشت دندان؛ شانس يك انتخاب آگاهانه را كه روي تمام جنبه هاي زندگي از لذت بردن از جويدن غذاهاي دلخواهتان گرفته تا بالابردن اعتماد به نفستان تاثير گذار است؛ به خود بدهيد.
تعريف ايمپلنت يا كاشت دندان
ايمپلنت دنداني در حقيقت يك ريشه مصنوعي از جنس تيتانيوم است كه به جاي ريشه طبيعي دندان شما در استخوان فك كاشته مي شود. همانطور كه دندان طبيعي روي ريشه سوار شده است، يك يا چند دندان پروتزي يا تاج دنداني كه در آزمايشگاه ساخته شده اند نيز روي ايمپلنت هايي كه نقش پايه را براي آنها دارد؛ سوار مي شوند. ايمپلنت معمولا 8 هفته پس از كشيدن دندان يا خارج كردن ريشه دندان از طريق جراحي، با سوراخ كردن استخوان فك در محل مورد نظر كاشته مي شود. چون ايمپلنت اين خصوصيت را دارد كه مي تواند به طور كامل با استخوان فك جوش بخورد؛ به خوبي قادر است به عنوان يك ريشه دائمي براي تاج دندان به كار رود. اصطلاح اسئواينتگريشن (Osseointegration) يا يكپارچه شدن استخوان به معناي جوش خوردن سطح ايمپلنت با استخوان اطراف آن است.
ايمپلنت بهترين جايگزين دندان طبيعي
براي اطمينان از اينكه ايمپلنت مي تواند بهترين جايگزين براي دندان طبيعي كه از دست داديد باشد؛ توجه به اين نكته خالي از لطف نيست كه دندان طبيعي درواقع از دو قسمت اصلي شامل تاج دندان و ريشه ساخته شده است. زماني كه دندان خود را مي كشيد يا به هر علتي آن را از دست مي دهيد؛ هر دو قسمت دندان را از دست مي دهيد. روشهاي جايگزيني دندان غير از ايمپلنت مانند بريج يا دندان مصنوعي، تنها قسمت تاج دندان شما را پر مي كنند؛ در صورتيكه با كاشت دندان به روش ايمپلنت هردو قسمت ريشه و تاج دندان جايگزين مي شود.
همانطور كه اشاره شد؛ جوش خوردن ايمپلنت با استخوان فك موجب مي شود پايه كاشته شده در استخوان فك دقيقا مثل ريشه دندان طبيعي شما امكان تكان خوردن يا جابجا شدن را نداشته باشد. پس دنداني كه روي آن كار گذاشته مي شود نيز در هر شرايطي چه هنگام صحبت كردن و چه هنگام جويدن غذاهاي مختلف ثابت و قابل اطمينان است. بنابراين حسي كه پس از كاشت دندان به روش ايمپلنت خواهيد داشت به حسي كه پيش از اين هنگام استفاده از دندان طبيعيتان داشتيد بسيار نزديك است و مطمئنا اين تجربه با هيچكدام از روشهاي ديگر مانند بريج يا دندان مصنوعي قابل مقايسه نيست.
شكل ظاهري ايمپلنت
ايمپلنت را مي توانيد به شكل يك پيچ كوچك تيتانيومي با قطر 3.7 تا 4.7 ميلي متر و ارتفاع 8 تا 16 ميلي متر تصور كنيد. اصطلاح فيكسچر (fixture) به همين پايه تيتانيومي كه جايگزين ريشه دندان شما مي شود؛ اشاره دارد. اگر هنوز كنجكاويتان كامل برطرف نشده و مي خواهيد اطلاعات تخصصي تري در مورد شكل ظاهري ايمپلنت داشته باشيد؛ در ادامه توضيحات بيشتري در اين خصوص خواهيم داد.
اجزاء ايمپلنت و كاربرد آنها
1- فيكسچر
اولين قطعه اي كه در مرحله اول عمل مي بينيد؛ فيكسچر يا همان پايه ايمپلنت است. كه از سه جزء تشكيل مي شود كه هركدام وظيفه خاصي دارند:
- بدنه: بدنه فيكسچر همان قسمتي است كه مستقيما در استخوان فك كاشته مي شود و وظيفه آن نگهداشتن اجزاء ديگري است كه روي آن سوار مي شوند. اين قطعه كاملا زير لثه قرار ميگيرد و ديده نمي شود.
- كرست مدول (Crest module): اين قطعه براي اتصال اباتمنت به ايمپلنت طراحي شده و وظيفه آن اطمينان از ايجاد يك اتصال دقيق و محكم با اباتمنت است.
- ايمپلنت كلار(Implant Collar): يك حلقه فلزي بالاي پايه است كه از قرارگيري اباتمنت يا هيلينگ كپ پشتيباني ميكند.
2- هيلينگ كپ (Healing Cap)
دومين قطعه اي كه در جلسه دوم احتمالا پس از حدود 5 ماه با آن مواجه مي شويد. هيلينگ كپ است. چون در مرحله دوم، لثه از روي پايه كاشته شده كنار زده مي شود، اين قطعه روي سر ايمپلنت قرار داده مي شود تا با ايجاد فاصله بين ايمپلنت و لثه به ترتيم بافت هاي لثه به شكل مناسب كمك كند. براي اين قطعه، با نام هيلينگ اسكرو(Healing screw) نيز ناميده مي شود.
3- اباتمنت (Abutment)
قطعه بعدي كه حدود دو هفته بعد به جاي هيلينگ كپ روي ايمپلنت سوار مي شود؛ اباتمنت است. اين قطعه وظيفه اتصال ايمپلنت به پروتز دنداني و نگهداري آن در محل مناسب را برعهده دارد. اباتمنت ها با توجه به كاربردشان براي اتصال به پروتزهاي دنداني ثابت يا پروتزهاي دنداني متحرك در انواع مختلفي ساخته مي شوند. اباتمنت هاي ثابت از نوع پيچ شونده يا سيمان شونده و اباتمنت هاي متحرك از نوع اتصالات اوردنچري هستند.
4- تاج دندان(Crown) يا پروتز دنداني
در آخرين مرحله كاشت دندان، تاج دندان يا پروتز دنداني روي اباتمنت سوار مي شود.
- اصطلاح تاج مصنوعي يا سينگل كرون معمولا زماني به كار مي رود كه قصد داريد فقط جاي خالي يك دندان را با ايمپلنت پر كنيد. در اين حالت پروتز دنداني با توجه به اندازه، شكل و رنگ ساير دندانهاي شما قالب گيري شده و در آزمايشگاه ساخته مي شود و سپس در آخرين مرحله روي اباتمنت ايمپلنت سوار مي شود.
- اما درصورتيكه كاشت دندان براي كل فك انجام گرفته باشد؛ اصطلاح پروتز دندان يا دندان مصنوعي به كار برده مي شود. همانطور كه اشاره شد اين پروتز مي تواند ثابت باشد كه در اينصورت پروتزهاي دنداني از طريق اباتمنت كاملا روي پايه فيكس شده و شخص نمي تواند پروتز را از دهانش خارج كند كه اصطلاحا هيبريد دنچر (Hybrid denture) ناميده مي شود و يا ممكن است متحرك باشد كه در طراحي آن اجزائي براي جابجايي دندان و امكان برداشتن دندانها از روي اباتمنت در نظر گرفته مي شود. اصطلاح اوردنچر (overdenture) نيز براي پروتزهاي دنداني متحرك در ايمپلنت به كار مي رود.
مواد سازنده ايمپلنت
- تيتانيوم: اكثر ايمپلنت هاي دنداني مدرن از تيتانيوم ساخته شده اند. اين فلز مزاياي بسيار زيادي دارد. افراد بسيار كمي به تيتانيوم حسايت نشان مي دهند پس بسيار به ندرت اتفاق مي افتد كه بيماري به اين ماده واكنش نشان دهد. چون در عين سبكي بسيار مستحكم است پس با كاشت آن در دهانتان، احساس بار اضافه اي نمي كنيد. به خوبي با اكسيژن پيوند برقرار مي كند بنابراين وقتي در استخوان كاشته مي شود يك لايه اكسيد نازك تشكيل مي دهد و از طرف ديگر مي تواند به خوبي با استخوان جوش بخورد و چندين سال محكم و قوي در دهان شما پابرجا بماند.
- سراميك يا زيركونيا: سراميك يكي از مواد مورد استفاده در ساخت ايمپلنت هاي دنداني است. اين ماده از خاك رس تهيه شده و با حرارت دادن پيش از قرار گرفتن در دهان شما، سخت مي شود. برخي افراد استفاده از سراميك را به تيتانيوم ترجيح مي دهند چون به نظر طبيعي تر مي رسد. در برخي از ايمپلنت هاي سراميكي، شيارهاي مخروطي شكلي در پايه تعبيه شده كه اتصال آنها را به استخوان فك شما راحت تر مي كند. اگر به فلز حساسيت داشته باشيد نيز اين ايمپلنت هاي سراميكي گزينه بسيار مناسبي براي شما خواهند بود. درصد بسيار كمي از بيماران به تيتانيوم حساسيت نشان مي دهند، به همين علت زيركونيا به عنوان انتخاب مناسبي براي اين افراد درنظر گرفته شد. كاشت ايمپلنت هاي زيركونيا هيچگونه پيوند مصنوعي تشكيل نمي دهد بنابراين ريسك رشد باكتري را به حداقل مي رساند. بيماران احتمالا بهبود لثه بهتري پس از كاشت اين نوع ايمپلنت خواهند داشت و چون رنگ آن نيز سفيد است به دندان طبيعي شباهت بيشتري دارد.
انواع ايمپلنت دنداني
1- از لحاظ محل قرارگيري
- اندواستيل (درون استخواني): اين نوع ايمپلنت بيشترين كاربرد را در كاشت دندان دارد كه به اشكال مختلفي مانند پيچي، استوانه اي يا پره اي طراحي شده و از طريق عمل جراحي مستقيما داخل استخوان فك كاشته مي شود. هر ايمپلنت مي تواند يك يا چند پروتز دنداني را روي خود نگه دارد. اين نوع ايمپلنت معمولا جايگزين بريج يا دندان مصنوعي مي شود.
- اپواستيل (روي استخواني): در اين روش يك لايه غشا به نام پريوستئوم (periosteum) روي سطح استخوان قرار گرفته و سپس كاشت دندان روي آن انجام مي گيرد. اين روش چندان متداول نيست و تقريبا از رده خارج شده است.
- ساب پريوستال (Subpriosteal): اين روش از يك قاب فلزي تشكيل شده كه زير لثه و روي استخوان فك كار گذاشته مي شود تا پس از ترميم لثه در جاي خود ثابت شده و بتواند از طريق پست (post) هايي كه روي آنها تعبيه شده، پروتزهاي دنداني را نگه دارد. اين نوع ايمپلنت براي بيماراني مورد استفاده قرار مي گرفت كه نمي توانستند ايمپلنت معمولي انجام دهند يا ارتفاع استخوان آنها بسيار كوتاه است (اين روش هم در حال حاضر منسوخ شده است).
2- از لحاظ مراحل كاشت دندان
- دو مرحله اي: ايمپلنت دو مرحله اي همان فرايند كاشت دندان متداول است كه در مرحله اول كاشت پايه يا فيكسچر داخل استخوان انجام مي گيرد و پس از حدود سه تا شش ماه كه ايمپلنت به استخوان فك جوش خورد و لثه بهبود يافت؛ مرحله دوم با يك عمل جراحي سطحي به منظور جاگذاري اباتمنت انجام گرفته و تاج يا پروتز دنداني روي آن سوار مي شود.
- تك مرحله اي: در ايمپلنت تك مرحله اي درحقيقت مرحله دوم همزمان با مرحله اول طي يك عمل جراحي انجام ميگرد چون خود ايمپلنت به شكلي طراحي شده كه در پايان عمل، اباتمنت متصل به پايه از لثه بيرون مي ماند و نيازي به عمل جراحي بعدي براي كارگذاري آن نيست.
3- از لحاظ تعداد دندانهاي از دست رفته
- جايگزيني يك دندان: اگر فقط يكي از دندانهايتان را از دست داديد مي توانيد با كاشت يك ايمپلنت و قرار دادن تاج مصنوعي روي آن، از تمام مزاياي آن بهره مند شويد.
- جايگزيني دو يا چند دندان: حتي اگر چند دندان كنار هم را از دست داده ايد؛ بازهم جاي نگراني نيست چون با استفاده از بريج برپايه ايمپلنت با هزينه بسيار مناسب شكل ظاهري و كارايي قبلي دندانهايتان را دوباره بدست خواهيد آورد.
- جايگزيني تمام دندانها: اگر مي خواهيد كل دندانهايتان را با ايمپلنت جايگزين كنيد؛ كل پروتز دندان مصنوعي روي 4 تا 8 پايه كه در فك شما كاشته شده، سوار مي شود.
جراحي هاي اصلاحي پيش از كاشت دندان
- پيوند استخوان يا اصلاح ريج (Ridge modification): در برخي بيماران وجود نقص در استخوان فك بالا يا پايين موجب مي شود فضاي كافي در استخوان براي كاشت ايمپلنت وجود نداشته باشد. به منظور اصلاح اين نقص، لثه از روي ريج كنار زده مي شود تا نقص در استخوان خود را نشان دهد. سپس اين نقص توسط مواد پيوند استخوان پرشده تا پس از مدتي استخوان جديد، آن ناحيه را پر كند. اصلاح ريج مي تواند تاثير قابل توجهي روي بهبود عملكرد ايمپلنت داشته باشد و انجام عمل كاشت دندان را موفقيت آميزتر كند.
- ليفت سينوس (Sinus lift) : اصلي ترين نكته براي موفقيت ايمپلنت يا كاشت دندان، كيفيت و كميت استخوان فك در محلي است كه ايمپلنت قرار است كاشته شود. استخوان انتهاي فك بالا معمولا به علت كميت و كيفيت ناكافي استخوان و نزديك بودن به ناحيه سينوسي، يكي از مشكل ترين مناطق براي انجام ايمپلنت موفق است. به همين علت، عمل ليفت سينوس با بالازدن سطح سينوس و افزايش سطح و ارتفاع استخوان مورد نياز براي ايمپلنت به برطرف كردن اين مشكل كمك ميكند.